Περίληψη Μαθήματος

## Μηχανισμοί άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού - Βασικές αρχές ανοσίας 🛡️ Η ανθρώπινη ζωή ξεκινά με τη δημιουργία του <Tooltip><TooltipTrigger>ζυγωτού</TooltipTrigger><TooltipContent>Το πρώτο κύτταρο που σχηματίζεται μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο.</TooltipContent></Tooltip> κατά τη <Tooltip><TooltipTrigger>γονιμοποίηση</TooltipTrigger><TooltipContent>Η διαδικασία κατά την οποία το σπερματοζωάριο ενώνεται με το ωάριο για να σχηματιστεί το ζυγωτό.</TooltipContent></Tooltip>. Το ζυγωτό, το πρώτο κύτταρο του νέου οργανισμού, περνά από διάφορα στάδια διαφοροποίησης και ανάπτυξης μέχρι το σχηματισμό των ιστών και των οργάνων 🧬. Η επιβίωση του ανθρώπινου οργανισμού εξαρτάται από τη **συντονισμένη λειτουργία των ιστών και των οργάνων** του. Παράλληλα όμως, προϋποθέτει την προστασία του από εξωτερικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να διαταράξουν αυτή τη συντονισμένη λειτουργία. Στους εξωτερικούς παράγοντες ανήκουν και οι **παθογόνοι μικροοργανισμοί** ή οι ουσίες που παράγονται από αυτούς 🦠. Η άμυνα του οργανισμού εναντίον αυτών των εξωτερικών παραγόντων επιτυγχάνεται με ένα σύνολο μηχανισμών, οι οποίοι μπορούν να διακριθούν τόσο με βάση τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα (εξωτερικοί - εσωτερικοί μηχανισμοί) όσο και με βάση την ιδιότητά τους να έχουν γενικευμένη (**μη ειδικοί αμυντικοί μηχανισμοί**) ή εξειδικευμένη δράση (**ειδικοί αμυντικοί μηχανισμοί**) 🔬. Το **αίμα** 🩸, τόσο με τα έμμορφα συστατικά του (κύτταρα) όσο και με τα συστατικά του πλάσματος, αποτελεί το βασικότερο παράγοντα οργάνωσης της άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού. Όλα τα κύτταρα που συμμετέχουν στους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού προκύπτουν από τη διαφοροποίηση **πολυδύναμων αιμοποιητικών κυττάρων**, τα οποία βρίσκονται στον <Tooltip><TooltipTrigger>ερυθρό μυελό των οστών</TooltipTrigger><TooltipContent>Μαλακός ιστός που βρίσκεται μέσα στα οστά και είναι υπεύθυνος για την παραγωγή αίματος.</TooltipContent></Tooltip>, που αποτελεί το κέντρο της αιμοποίησης. --- ## 1.3.1 Μηχανισμοί μη ειδικής άμυνας Βασικό χαρακτηριστικό της μη ειδικής άμυνας είναι η δυνατότητα αντιμετώπισης οποιουδήποτε **παθογόνου μικροοργανισμού**. Περιλαμβάνει μηχανισμούς που παρεμποδίζουν την είσοδο μικροοργανισμών στον οργανισμό μας, αλλά και μηχανισμούς που τους αντιμετωπίζουν, αν καταφέρουν να εισέλθουν σε αυτόν. ### α. Μηχανισμοί που παρεμποδίζουν την είσοδο των μικροοργανισμών στον οργανισμό μας Η είσοδος των μικροβίων στο ανθρώπινο σώμα μπορεί να γίνει είτε μέσω του **δέρματος** 🛡️, είτε μέσω των **βλεννογόνων**, που καλύπτουν κοιλότητες του οργανισμού μας, όπως το πεπτικό και το αναπνευστικό σύστημα. Το **δέρμα** λειτουργεί ως φραγμός στην είσοδο των μικροβίων, λόγω της δομής του και των ουσιών που παράγονται από τους **σμηγματογόνους** και **ιδρωτοποιούς αδένες** του. Η **κεράτινη στιβάδα** 🧱, που αποτελείται από νεκρά κύτταρα της επιδερμίδας, αποτελεί φυσικό φραγμό. Το **γαλακτικό οξύ** και η **λυσοζύμη** που περιέχονται στον ιδρώτα και τα **λιπαρά οξέα** του σμήγματος δημιουργούν ένα δυσμενές χημικό περιβάλλον για τα μικρόβια. Επιπλέον, στην επιφάνεια του δέρματος υπάρχουν **μη παθογόνοι μικροοργανισμοί**, που ανταγωνίζονται τους παθογόνους και εμποδίζουν την εγκατάστασή τους. Οι **βλεννογόνοι** καλύπτουν κοιλότητες του οργανισμού και εκκρίνουν **βλέννα** που παγιδεύει τους μικροοργανισμούς. Στην αναπνευστική οδό, το **βλεφαριδοφόρο επιθήλιο** 🚪 απομακρύνει τους παγιδευμένους μικροοργανισμούς μέσω της κίνησης των βλεφαρίδων. Στο στομάχι, το **υδροχλωρικό οξύ** 🧪 καταστρέφει τα μικρόβια που εισέρχονται με την τροφή. --- ### β. Μηχανισμοί που αντιμετωπίζουν τους μικροοργανισμούς μετά την είσοδό τους στον ανθρώπινο οργανισμό Αν οι μικροοργανισμοί καταφέρουν να περάσουν τους εξωτερικούς φραγμούς, ενεργοποιούνται άλλοι αμυντικοί μηχανισμοί, όπως: - **Φαγοκυττάρωση**: Τα **φαγοκύτταρα** 🦠, κατηγορία λευκών αιμοσφαιρίων, καταστρέφουν τους μικροοργανισμούς. Τα **μακροφάγα** 🦠, μετά τη φαγοκυττάρωση, εκθέτουν τμήματα των μικροοργανισμών στην επιφάνειά τους, ενεργοποιώντας τους ειδικούς μηχανισμούς άμυνας. - **Φλεγμονώδης αντίδραση**: Εκδηλώνεται με κοκκίνισμα, οίδημα, πόνο και τοπική αύξηση θερμοκρασίας. Η περιοχή γεμίζει αίμα, τα αιμοφόρα αγγεία διαστέλλονται και το **πλάσμα** με αντιμικροβιακές ουσίες πλημμυρίζει τους γύρω ιστούς. Τα φαγοκύτταρα προσελκύονται από την περιοχή και καταστρέφουν τους μικροοργανισμούς. Το **πύον** σχηματίζεται από νεκρά κύτταρα και μικρόβια. - **Πυρετός**: Η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος εμποδίζει την ανάπτυξη των βακτηρίων και ενισχύει τη δράση των φαγοκυττάρων 🧑‍⚕️. - **Αντιμικροβιακές ουσίες**: Οι **ιντερφερόνες** 🛡️, πρωτεΐνες που παράγονται από μολυσμένα κύτταρα, προστατεύουν τα γειτονικά κύτταρα από ιούς. Το **συμπλήρωμα**, ομάδα πρωτεϊνών, καταστρέφει μικροοργανισμούς και ενισχύει την ανοσοαπόκριση. --- ## 1.3.2 Μηχανισμοί ειδικής άμυνας - Ανοσία Ο οργανισμός έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει **ξένες ουσίες** και να αντιδρά παράγοντας **ειδικά κύτταρα** και **αντισώματα** 🧬. Η ικανότητα αυτή ονομάζεται **ανοσία**. Η ξένη ουσία που προκαλεί την ανοσοαπόκριση ονομάζεται **αντιγόνο**. Τα **αντισώματα** 🛡️ συνδέονται με συγκεκριμένα αντιγόνα και τα εξουδετερώνουν. Η **ανοσοαπόκριση** έχει δύο χαρακτηριστικά: - Την **εξειδίκευση** (δράση μόνο εναντίον του συγκεκριμένου αντιγόνου) - Τη **μνήμη** (γρηγορότερη αντίδραση σε μελλοντική έκθεση στο ίδιο αντιγόνο). Τα **Τ-λεμφοκύτταρα** και τα **Β-λεμφοκύτταρα** είναι τα βασικά κύτταρα της ειδικής άμυνας. Τα Τ-λεμφοκύτταρα ωριμάζουν στον **θύμο αδένα ** 🧠, ενώ τα Β-λεμφοκύτταρα στο **μυελό των οστών**. Τα **Β-λεμφοκύτταρα** παράγουν **αντισώματα** που συνδέονται με τα αντιγόνα και ενεργοποιούν άλλες αμυντικές διαδικασίες. ### Χυμική και Κυτταρική Ανοσία - **Χυμική ανοσία**: Τα αντισώματα των Β-λεμφοκυττάρων κυκλοφορούν στο αίμα και εξουδετερώνουν τα αντιγόνα. - **Κυτταρική ανοσία**: Τα **κυτταροτοξικά Τ-λεμφοκύτταρα** καταστρέφουν κύτταρα που έχουν μολυνθεί από ιούς ή έχουν γίνει καρκινικά. --- ## 1.3.3 Προβλήματα στη δράση του ανοσοβιολογικού συστήματος Το ανοσοβιολογικό σύστημα μπορεί να στραφεί **εναντίον του ίδιου του οργανισμού** σε ορισμένες περιπτώσεις, προκαλώντας **αυτοάνοσα νοσήματα** όπως η **ρευματοειδής αρθρίτιδα**. Επίσης, μπορεί να αντιδράσει σε αβλαβείς ουσίες, προκαλώντας **αλλεργίες** 🌼. --- ## 1.3.4 Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοβιολογικής Ανεπάρκειας (AIDS) Το **AIDS**, που προκαλείται από τον **HIV**, αποτελεί μια σοβαρή νόσο που εξασθενεί το ανοσοβιολογικό σύστημα. Ο ιός προσβάλλει τα **βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα** και καταστρέφει την ικανότητα του οργανισμού να αμύνεται, οδηγώντας σε λοιμώξεις και τελικά θάνατο. Η **μετάδοση** του HIV γίνεται μέσω αίματος, σπέρματος ή κολπικών εκκρίσεων. Αν και δεν υπάρχει οριστική θεραπεία, η έγκαιρη διάγνωση και τα αντιρετροϊκά φάρμακα μπορούν να επιβραδύνουν την εξέλιξη της νόσου 🧪.