Γ. Ο ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

1. Ο μη τουρκοκρατούμενος παρευξείνιος Ελληνισμός

Εκτός από τις πρώτες ομαδικές εγκαταστάσεις των αρχαίων Ελλήνων σε όλη τη Μαύρη Θάλασσα, περιοχές όπως ο Καύκασος, η Γεωργία, η Νότια Ρωσία, η Μεσημβρινή Ρωσία, οι παραδουνάβιες περιοχές και οι βουλγαρικές ακτές του Εύξεινου Πόντου έγιναν το καταφύγιο των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας. Οι Έλληνες κατέφευγαν στη φιλόξενη ομόθρησκη Ρωσία κάθε φορά που αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα επιβίωσης.

• 1625: Ίδρυση της ελληνικής κοινότητας του Νιέζιν της Ουκρανίας από Έλληνες. Οι ρωσικές αρχές επέτρεψαν:
  • Ίδρυση ελληνικών δικαστηρίων.
  • Δημιουργία αυτόνομης ελληνικής διοίκησης.
  • Ίδρυση ελληνικών σχολείων και εκκλησιών.
  • Φορολογικά προνόμια και άδεια ελευθέρου εμπορίου.

Στα χρόνια της Αικατερίνης της Μεγάλης πολλοί Έλληνες εγκαταστάθηκαν στη Νότια Ρωσία. Την περίοδο της αρχιεροσύνης του μητροπολίτου Θεοδοσίας Ιγνατίου, ο ελληνισμός της Κριμαίας μετανάστευσε στα παράλια της Αζοφικής Θάλασσας, πυκνώνοντας την περιοχή με χριστιανικό πληθυσμό.

• Ίδρυση της πόλης Μαριούπολη, προς τιμήν της Παναγίας.
• Ίδρυση 24 αμιγών ελληνικών χωριών, οι κάτοικοι των οποίων διατηρούν την εθνική τους συνείδηση, την ελληνική διάλεκτο και τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό. 🏘️

Εκτός από εμπόρους και λογίους, η Ρωσία δέχτηκε και πολλούς αγωνιστές και καπετάνιους, που κατατάχτηκαν στο ρωσικό στρατό, φοίτησαν σε στρατιωτικές σχολές και διακρίθηκαν σε μάχες.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, οι Έλληνες εφοδίαζαν με εμπορεύματα σχεδόν όλες τις χώρες που εμπορεύονταν στα νερά της Ανατολής και είχαν εμπορικούς οίκους σε μεγάλα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, στη Βαλκανική Χερσόνησο, τη Μικρά Ασία, τη Μόσχα, τη Βιέννη, το Παρίσι και το Λονδίνο. 🚢

Η Ρωσία έπαιξε σημαντικό ρόλο στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821, αφυπνίζοντας τα αισθήματα συμπάθειας και ελπίδας των υπόδουλων Ελλήνων προς το «ξανθόν γένος», τον ελευθερωτή Μόσκοβο. 🇷🇺

• Μέλη της Φιλικής Εταιρίας σύχναζαν στο σπίτι του δεκεμβριστή στρατηγού Μιχαήλ Ορλόφ στο Κισινιόφ, μαζί με Ρώσους αξιωματικούς και τον ποιητή Α. Πούσκιν.
• Οι ελληνικές κοινότητες σε όλες τις πόλεις της Ρωσίας έγιναν εστίες προετοιμασίας του απελευθερωτικού αγώνα.
• Ελληνικά εμπορικά πλοία μετέφεραν κρυφά οπλισμό και χρηματική βοήθεια στην Ελλάδα.
• Ανεκτίμητες ήταν οι υπηρεσίες του Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος ήταν Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας και αργότερα έγινε ο πρώτος Κυβερνήτης της ανεξάρτητης Ελλάδας.

Η ελληνική επανάσταση και ο Α΄ ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828-29 προκάλεσαν νέα κύματα εγκατάλειψης των πατρογονικών εδαφών. Πάνω από 90.000 Πόντιοι αναγκάστηκαν να φύγουν για να γλιτώσουν από τους φανατικούς ισλαμιστές, πηγαίνοντας κυρίως στην Τσάλκα της Γεωργίας, τη Μεσημβρινή και τη Νότια Ρωσία. 😥

Ο Κριμαϊκός πόλεμος του 1853-56 και η συμπάθεια των Ελλήνων του Πόντου προς τους Ρώσους προκάλεσαν νέες αναγκαστικές μετακινήσεις. Η μαζικότερη μετοικεσία ποντιακών πληθυσμών έγινε μετά τον Β΄ ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1876, με πάνω από 100.000 να φεύγουν προς τη Ρωσία. Η τελευταία και δραματικότερη έξοδος έγινε το 1918, όταν οι ποντιακοί πληθυσμοί του ανατολικού Πόντου αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν τα ρωσικά στρατεύματα που αποχωρούσαν.

Στις αρχές της Οκτωβριανής Επανάστασης ζούσαν περίπου 700.000 Έλληνες στη Ρωσία. Ιδρύθηκαν περισσότερα από τριάντα ελληνικά προξενεία και υποπροξενεία για την εξυπηρέτηση των Ελλήνων της Ρωσίας. Το 1917 φοιτούσαν στα ελληνικά σχολεία περίπου 50.000 μαθητές. Οι ελληνικές κοινότητες και τα φιλανθρωπικά ιδρύματα βοηθούσαν στη διατήρηση της εθνικής συνείδησης, του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, της γλώσσας και του προσανατολισμού στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, η εμμονή τους στην ορθόδοξη ελληνική παράδοση και πίστη είχε ως αποτέλεσμα διώξεις, εκτοπίσεις και θανατικές καταδίκες από τις σταλινικές κυβερνήσεις μετά το 1937. 😔

2. Ο βορειοδυτικός παρευξείνιος ελληνισμός

Ο γεωγραφικός χώρος του βορειοδυτικού Εύξεινου Πόντου αποτελούσε σημαντική εστία της πνευματικής, οικονομικής και εμπορικής δραστηριότητας του ελληνικού στοιχείου κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κυριαρχίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πολλοί ομογενείς βρήκαν καταφύγιο στα θρακικά και παραδουνάβια οικιστικά κέντρα, όπου κατάφεραν να μεγαλουργήσουν.

Η παρουσία της ελληνικής ναυτιλίας στον Εύξεινο Πόντο κατά τον 19ο αιώνα ενίσχυσε οικονομικά, πνευματικά, εμπορικά και δημογραφικά τον παρευξείνιο ελληνισμό. Μεγάλο μέρος των εισαγωγών και των εξαγωγών πέρασε στην κατοχή των Ελλήνων εφοπλιστών, πλοιοκτητών και εμπόρων, γεγονός που ευνόησε την ανάπτυξη των ελληνικών ναυτιλιακών, εμπορικών, βιομηχανικών, οικονομικών και αγροτικών επιχειρήσεων. 📈

Η στρατηγική θέση της Φιλιππούπολης την κατέστησε το τρίτο αστικό κέντρο της Θράκης μετά την Κωνσταντινούπολη και την Αδριανούπολη. Οι μαζικές μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών τον 17ο και τον 18ο αιώνα ενίσχυσαν τον ελληνικό χαρακτήρα της πόλης. Ανάλογη ήταν η ανάπτυξη της Βάρνας, η οποία έγινε το σπουδαιότερο διαμετακομιστικό κέντρο της Βόρειας Θράκης, της Βουλγαρίας και της Βλαχίας με την Κωνσταντινούπολη.

Αλματώδη άνοδο είχαν και οι Έλληνες του Πύργου, της Αγχιάλου, της Μεσημβρίας, της Σωζόπολης, της Μήδειας, του Βασιλικού και της Αγαθούπολης. Η οικονομική ανάπτυξη συνδυάστηκε με την εκπαιδευτική αναγέννηση και την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης, με την αθρόα συμμετοχή τους σε επαναστατικά κινήματα. Σύμβολο αυτής της πολιτικής ήταν ο ευεργέτης Γρηγόριος Μαρασλής.

Το ειρηνικό πολυεθνικό κλίμα διατηρήθηκε έως τη συνθήκη του Βερολίνου το 1878. Ο βίαιος εκβουλγαρισμός της διοικητικής και δικαστικής εξουσίας, η καταπάτηση του «Οργανικού νόμου» και η γλωσσική και θρησκευτική καταπίεση οδήγησαν στην εξόντωση του ελληνισμού της Βόρειας Θράκης. Το ανθελληνικό κλίμα της περιόδου 1885-1906 συνέβαλε στην εθνολογική αφομοίωση του ελληνισμού και στην αποκοπή του από τις πατρογονικές του εστίες.

Παράλληλη ήταν η πορεία του ελληνισμού της Βλαχίας, της Μολδαβίας, της Δοβρουτσάς και της Βεσσαραβίας έως τις αρχές του 20ού αιώνα.