3. Κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα των αποικιών

Τους πρώτους αιώνες οι αποικίες διατηρούσαν σταθερά την κοινωνική και πολιτική οργάνωση της μητροπολιτικής τους προέλευσης. Οι ελληνικοί πληθυσμοί κρατούσαν με σεβασμό τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα, τα πολεοδομικά δεδομένα και τους πολιτειακούς θεσμούς που είχαν φέρει από τη μητρόπολη. Οι πόλεις είχαν μεταξύ τους αγαθές σχέσεις και πολλαπλασιάζονταν κυρίως στα παράλια μέρη αλλά και στην ενδοχώρα κοντά σε υδροφόρες περιοχές. Ο ιστορικός Ξενοφώντας στο έργο του «Κύρου Ανάβασις» περιγράφει με λεπτομέρεια τη ζωή των Ελλήνων στην Τραπεζούντα το 401 π.Χ., τονίζοντας ιδιαίτερα την πατροπαράδοτη φιλοξενία των Ελλήνων του Πόντου.

• Διατήρηση της ταυτότητας: Οι αποικίες διατηρούσαν την κοινωνική και πολιτική οργάνωση της μητρόπολης. 🏛️
• Σεβασμός στις παραδόσεις: Οι Έλληνες άποικοι τηρούσαν τις παραδόσεις, τα ήθη, τα έθιμα και τους θεσμούς που έφεραν από την μητρόπολη. 📜
• Ανάπτυξη και επέκταση: Οι πόλεις είχαν καλές σχέσεις μεταξύ τους και αυξάνονταν κυρίως στις παράκτιες περιοχές και στην ενδοχώρα κοντά σε πηγές νερού. 💧
• Μαρτυρία του Ξενοφώντα: Ο Ξενοφώντας περιγράφει τη ζωή των Ελλήνων στην Τραπεζούντα, τονίζοντας τη φιλοξενία τους. ✍️

Το ελληνικό εμπόριο και ο πολιτισμός αναπτύχθηκαν πολύ νωρίς στις αποικίες του Πόντου, ενώ οι πλουτοφόρες περιοχές πρόσφεραν πολύτιμα προϊόντα για την ελληνική οικονομία. Οι πρώτες ύλες, τα δημητριακά, η ξυλεία, το λινάρι, τα κτηνοτροφικά είδη, τα ψάρια και αργότερα τα προϊόντα από το πλούσιο υπέδαφος της περιοχής (ασήμι, χαλκός, σίδηρος) αξιοποιήθηκαν με τον καλύτερο τρόπο προς όφελος και των δύο συναλλασσόμενων πλευρών.

• Εμπορική και πολιτιστική ανάπτυξη: Το ελληνικό εμπόριο και ο πολιτισμός αναπτύχθηκαν γρήγορα στις αποικίες του Πόντου. 📈
• Πλούτος προϊόντων: Οι εύφορες περιοχές παρείχαν πολύτιμα προϊόντα για την ελληνική οικονομία. 🌾
• Πρώτες ύλες: Δημητριακά, ξυλεία, λινάρι, κτηνοτροφικά προϊόντα, ψάρια. 🐟
• Ορυκτός πλούτος: Ασήμι, χαλκός, σίδηρος αξιοποιήθηκαν προς όφελος όλων. ⛏️

Μέχρι τα αλεξανδρινά χρόνια, όλες οι παραλιακές πόλεις, με κύρια την Τραπεζούντα, έμειναν ανεξάρτητες, αυτόνομες και αυτοδιοικούμενες, χάρη στη συνετή πολιτική τους. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Ξενοφώντα οι πόλεις αυτές δεν υποδουλώθηκαν ουσιαστικά στους Πέρσες, αλλά μόνο τυπικά· ακόμη και κατά την περίοδο της δυναστείας των Αχαιμενιδών ήταν φόρου υποτελείς.

• Αυτονομία: Οι παραλιακές πόλεις, με κύρια την Τραπεζούντα, παρέμειναν ανεξάρτητες και αυτοδιοικούμενες μέχρι την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. 🛡️
• Σχέσεις με τους Πέρσες: Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Ξενοφώντα, οι πόλεις ήταν μόνο τυπικά υποτελείς στους Πέρσες και πλήρωναν φόρο. 💰

Την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Τραπεζούντα διατήρησε την αυτονομία και την ευημερία της, ενώ άλλες αποικίες, όπως η Φώκαια και η Μίλητος, αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα και τελικά μεταβλήθηκαν σε ερείπια.

• Εποχή Μεγάλου Αλεξάνδρου: Η Τραπεζούντα διατήρησε την αυτονομία και την ευημερία της. 🌟
• Άλλες αποικίες: Η Φώκαια και η Μίλητος αντιμετώπισαν προβλήματα και καταστράφηκαν. 😔

Στην ελληνιστική περίοδο οι ελληνικές πόλεις έφτασαν στο αποκορύφωμα της οικονομικής τους ανάπτυξης. Παράλληλα, οι σχέσεις ανάμεσα στο ελληνικό στοιχείο και τους γηγενείς λαούς συνέχιζαν να είναι στενές, με ευεργετικά αποτελέσματα στην κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής.

• Ελληνιστική περίοδος: Οι ελληνικές πόλεις έφτασαν στο απόγειο της οικονομικής τους ανάπτυξης. 🚀
• Σχέσεις με γηγενείς: Οι σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και γηγενών ήταν στενές, ωφελώντας την κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη. 🤝

Το δεύτερο αιώνα π.Χ. ιδρύθηκε το βασίλειο του Πόντου, το οποίο γνώρισε μεγάλη φήμη στα χρόνια της διακυβέρνησής του από τη δυναστεία των Μιθριδατών. Καθιερώθηκε τότε η ελληνική γλώσσα ως επίσημη γλώσσα επικοινωνίας των πολυάριθμων και πολύγλωσσων εθνοτήτων της Μ. Ασίας. Επίσης, σημειώθηκε ένας θρησκευτικός συγκρητισμός ανάμεσα στο ολυμπιακό δωδεκάθεο και τις θεότητες της Ανατολής, όπως φαίνεται και από τα αρχαιολογικά ευρήματα των ναών που οικοδομήθηκαν κατά την περίοδο εκείνη σε όλο τον Πόντο.

• Βασίλειο του Πόντου: Ιδρύθηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. και έγινε διάσημο υπό τη δυναστεία των Μιθριδατών. 👑
• Ελληνική γλώσσα: Καθιερώθηκε ως επίσημη γλώσσα επικοινωνίας. 🗣️
• Θρησκευτικός συγκρητισμός: Συνδυασμός του ολυμπιακού δωδεκάθεου με ανατολικές θεότητες. 🕉️

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του συγκρητισμού αυτού είναι και η λατρεία του περσικής προέλευσης θεού Μίθρα, που χωρίς να εκλείψει ποτέ σταδιακά εξελληνίστηκε και συγχωνεύθηκε με τη λατρεία των θεών Ήλιου, Απόλλωνα και Ερμή. Η παράλληλη λατρεία γηγενών και ελληνικών θεοτήτων οδήγησε στη σύνθεση του ελληνικού πνεύματος με τη σοφία της Ανατολής, κάτι που αποτέλεσε βασικό χαρακτηριστικό του μιθριδατικού βασιλείου και του πολιτισμού του.

• Λατρεία του Μίθρα: Ο περσικός θεός Μίθρας εξελληνίστηκε και συγχωνεύθηκε με τους θεούς Ήλιο, Απόλλωνα και Ερμή. ☀️
• Σύνθεση πολιτισμών: Η λατρεία γηγενών και ελληνικών θεοτήτων συνέβαλε στη σύνθεση του ελληνικού πνεύματος με την ανατολική σοφία. 💡

Την πρώτη περίοδο της Ρωμαιοκρατίας, μετά το 63 π.Χ., όταν ο Ρωμαίος ύπατος Πομπήιος κατέλαβε την Τραπεζούντα, η οικονομική, εμπορική και πολιτική ακμή της μιθριδατικής περιόδου συνεχίστηκε, καθώς οι Έλληνες διατήρησαν την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την αυτονομία τους. Η απουσία της κεντρικής ρωμαϊκής εξουσίας, που έδινε τη δυνατότητα στους Έλληνες να αναπτύξουν τις ποικίλες ικανότητές τους, και η υιοθέτηση του διοικητικού σχήματος οργάνωσης των Μιθριδατών ενίσχυσαν την ελληνική παράδοση και το ελληνικό φρόνημα. Σύμφωνα με τον Πλίνιο, η δημοκρατική νομοθεσία και η φιλελεύθερη διοίκηση των Ρωμαίων κατά την πρώτη περίοδο εξασφάλιζαν μια εξαιρετικά επικερδή διοικητική και εμπορική διαχείριση, με αποτέλεσμα την οικονομική και πολιτισμική ευημερία των πόλεων, όπως βεβαιώνεται και από τα μνημεία που σώθηκαν. Τα κτίρια, οι ξενώνες, οι τάφοι μαρτυρούν τον πλούτο των πόλεων και αποδεικνύουν ότι η ελληνική τέχνη και επιστήμη καλλιεργούνταν συστηματικά σε όλες τις πόλεις του Πόντου.

• Ρωμαιοκρατία (πρώτη περίοδος): Μετά την κατάληψη της Τραπεζούντας από τον Πομπήιο, η ακμή συνεχίστηκε. 🏛️
• Ελευθερία και αυτονομία: Οι Έλληνες διατήρησαν την ελευθερία και την αυτονομία τους. 🕊️
• Διοικητική οργάνωση: Η υιοθέτηση του διοικητικού σχήματος των Μιθριδατών ενίσχυσε την ελληνική παράδοση. 🛡️
• Ευημερία: Η δημοκρατική νομοθεσία και η φιλελεύθερη διοίκηση εξασφάλισαν οικονομική και πολιτισμική ευημερία. 💰
• Καλλιέργεια τέχνης και επιστήμης: Τα μνημεία αποδεικνύουν την συστηματική καλλιέργεια της ελληνικής τέχνης και επιστήμης. 🏺

Τη δεύτερη περίοδο της ρωμαιοκρατίας, η εφαρμογή της αυταρχικής διακυβέρνησης του Διοκλητιανού και των άλλων Ρωμαίων αυτοκρατόρων, από τον 3ο αιώνα μ.Χ., υπήρξε η αρχή μιας κρίσιμης περιόδου για τον Πόντο. Στα χρόνια του ανθύπατου Λίβιου, η Τραπεζούντα και οι άλλες ελληνικές πόλεις σταμάτησαν να αυτοδιοικούνται. Ακόμη και ο Μέγας Κωνσταντίνος, ο οποίος σε άλλους τομείς βοήθησε τον ελληνισμό της περιοχής, ως υπέρμαχος της συγκεντρωτικής πολιτικής, συγχώνευσε όλες τις τοπικές εξουσίες στην κεντρική κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης.

• Ρωμαιοκρατία (δεύτερη περίοδος): Η αυταρχική διακυβέρνηση του Διοκλητιανού σηματοδότησε μια κρίσιμη περίοδο. ⚠️
• Απώλεια αυτοδιοίκησης: Η Τραπεζούντα και άλλες ελληνικές πόλεις έχασαν την αυτοδιοίκησή τους. 😔
• Συγκεντρωτική πολιτική: Ο Μέγας Κωνσταντίνος συγχώνευσε τις τοπικές εξουσίες στην κεντρική κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης. 🏛️