1. Τα δημογραφικά δεδομένα 🌍
α. Ο πληθυσμός 🧑🤝🧑
Η Ελλάδα μετά την επανάσταση δεν ήταν μόνο φτωχή 😥, αλλά και μικρή σε έκταση και με λίγο πληθυσμό. Τα σύνορα του νέου ελληνικού κράτους ήταν η γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού. Από τα νησιά του Αιγαίου, μόνο οι Βόρειες Σποράδες και οι Κυκλάδες ανήκαν στην Ελλάδα. Ο κορμός της χώρας ήταν η και ο , όπως και στα χρόνια της επανάστασης. Το 1864 προστέθηκαν τα Ιόνια νησιά και το 1881 η Θεσσαλία. Έτσι, τα βόρεια σύνορα έφτασαν μέχρι τον Όλυμπο και τη Μακεδονία. ⛰️
Εξέλιξη των συνόρων
Η πυκνότητα του πληθυσμού κυμαινόταν από 15 (1828) έως 43 (1911) κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Σε αντίθεση, πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης είχαν τριψήφιους αριθμούς. Οι εικόνες από εκείνη την εποχή δείχνουν την εξάντληση του τόπου και των ανθρώπων. Τα εδάφη γύρω από τις πόλεις ήταν γυμνά, εξαντλημένα από την υπερβόσκηση 🐑 και την υλοτομία 🪓, και τα χωράφια έμοιαζαν χέρσα λόγω της εκτεταμένης , με την οποία οι αγρότες προσπαθούσαν να βελτιώσουν τις αποδόσεις τους. Τα περιφραγμένα περιβόλια δεν βελτίωναν την αίσθηση εγκατάλειψης του τοπίου. 😔
Περιορισμένοι πόροι
Παρ' όλα αυτά, ο πληθυσμός αυξανόταν γρήγορα, χωρίς να εξαντλούνται τα περιθώρια δημογραφικής εξέλιξης σε μια τόσο αραιοκατοικημένη χώρα. Οι οικονομικές δυνατότητες ήταν περιορισμένες και τα παραγωγικά πλεονάσματα πενιχρά. Σε περιόδους αστάθειας, εύκολα ερχόταν η καταστροφή. Ο ναυτικός αποκλεισμός από τους Αγγλο-Γάλλους το 1854, κατά τη διάρκεια του , προκάλεσε πείνα 😫, αρρώστιες 🤒 και ανθρώπινες απώλειες 😥, επιβεβαιώνοντας τις μικρές δυνατότητες της χώρας.
Πίνακας 1 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1838-1936)
| ΕΤΟΣ | ΕΚΤΑΣΗ (σε τετρ. χλμ.) | ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ |
|---|---|---|
| 1838 | 47.516 | 752.000 |
| 1851 | 47.516 | 1.015.000 |
| 1871 | 50.211 | 1.480.000 |
| 1881 | 63.606 | 2.004.000 |
| 1901 | 63.211 | 2.521.000 |
| 1911 | 63.211 | 2.701.000 |
| 1914 | 120.000 | 4.818.000 |
| 1920 | 150.833 | 5.531.000 |
| 1928 | 130.199 | 6.205.000 |
| 1936 | 130.199 | 7.050.000 |
β. Οι μετακινήσεις μέσα και έξω από την Ελλάδα ✈️
Οι πόλεις μεγάλωναν, αλλά δεν έμοιαζαν με τα βιομηχανικά, εμπορικά, χρηματιστικά κέντρα της Δύσης. Για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, οι πόλεις της Ελλάδας έμοιαζαν περισσότερο με μεγάλα χωριά. Η μετακίνηση ανθρώπων από την ύπαιθρο στα αστικά κέντρα δεν είχε ως μοναδικό στόχο την εγκατάσταση στον αστικό χώρο, καθώς η αργή ανάπτυξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων δεν έδινε πολλές ευκαιρίες στους νεοφερμένους. 🏘️
Οι μεταναστεύσεις του αγροτικού πληθυσμού προς τα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, προς τον Δούναβη, τη Νότια Ρωσία, τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο ήταν συχνό φαινόμενο. Προς το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, άνοιξαν οι δρόμοι προς την Αμερική. Η εκείνης της εποχής προκάλεσε μεγάλο ρεύμα μετανάστευσης πέρα από τον Ατλαντικό. 🌊
Πίνακας 2 ΠΛΗΘΥΣΜΟΙ ΠΟΛΕΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ
| ΠΟΛΗ | Προεπαναστατικά χρόνια | 1879 | 1889 | 1907 |
|---|---|---|---|---|
| Αθήνα | 12.000 (1805) | 63.000 | 114.000 | 168.000 |
| Βέροια | 8.000 (1797) | |||
| Βόλος | 5.000 | 11.000 | 23.000 | |
| Ερμούπολη | 22.000 | 22.000 | 18.000 | |
| Θεσσαλονίκη | 65.000 (1806) | |||
| Ιωάννινα | 30.000 (1809) | |||
| Κέρκυρα | 16.000 | 19.000 | 28.000 | |
| Λάρισα | 25.000 (1809) | 13.000 | 14.000 | 18.000 |
| Μήλος | 5.000 (1820) | |||
| Μιστράς | 20.000 (1805) | |||
| Μύκονος | 5.000 (1820) | |||
| Ναύπλιο | 7.000 (1799) | 5.000 | 5.000 | 5.000 |
| Πάτρα | 10.000 (1805) | 25.000 | 33.000 | 38.000 |
| Πειραιάς | 22.000 | 34.000 | 74.000 | |
| Πόρος | 7.000 (1820) | |||
| Πύργος | 9.000 | 12.000 | 14.000 | |
| Σπέτσες | 8.000 (1820) | |||
| Τριπολιτσά | 20.000 (1805) | 10.000 | 11.000 | 11.000 |
| Ύδρα | 28.000 (1821) | 6.500 | 6.500 | |
| Χαλκίδα | 12.000 (1805) | 7.000 | 10.000 | 11.000 |
| Ψαρά | 6.000 (1820) |