Οι Έριδες για το Ζήτημα των Εικόνων 🖼️

Όροι-Κλειδιά της Ενότητας 🗝️

• Εικονομαχία
• Ανηκονικές αντιλήψεις
• Εικονομάχοι
• Εικονόφιλοι
• Ιωάννης Δαμασκηνός
• Τιμητική προσκύνηση
• Αναστήλωση εικόνων
• Απαγόρευση παράστασης θείων προσώπων
• Καταστροφή έργων τέχνης

α. Ορισμός, Πρωτεργάτες και Παράγοντες 📜

Η Εικονομαχία, από τις αρχές του 8ου ως τα μέσα του 9ου αιώνα, ήταν μια πνευματική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. Κύριοι πρωτεργάτες της κίνησης αυτής ήταν οι αυτοκράτορες Λέων Γ' (717-741) και Κωνσταντίνος Ε' (741-775). Οι αυτοκράτορες επηρεάστηκαν από τις ανεικονικές αντιλήψεις της ιουδαϊκής και της ισλαμικής θρησκείας, θεωρώντας τη λατρεία των εικόνων ειδωλολατρική.

Επιχειρήματα των Εικονομάχων:
"Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και όσοι τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες. Δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών."
Από επιστολή του Λέοντος Γ΄ στον πάπα Γρηγόριο Β΄

Άλλοι παράγοντες που οδήγησαν στην απαγόρευση των εικόνων περιλάμβαναν τις δεισιδαιμονίες, την επιθυμία των Ισαύρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναχών, και την πεποίθηση ότι οι επιτυχίες των εχθρών του Βυζαντίου οφείλονταν στη δίκαιη οργή του Θεού για τη λατρεία των εικόνων.

β. Φάσεις της Εικονομαχίας ⏳

Πρώτη Φάση (726-787):
Η διαμάχη άρχισε με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από την Χαλκή Πύλη της Κωνσταντινούπολης, προκαλώντας τις διαμαρτυρίες του λαού. Το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων δημοσιεύτηκε το 730. Οι εικονόφιλοι τιμωρήθηκαν με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών.

Επιχειρήματα των Εικονόφιλων:
"Προσκυνώ τον σταυρό και τις εικόνες που κατασκευάζονται με σκοπό τη δοξολογία και την ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού, χωρίς να προσκυνώ την ύλη."
Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων

Η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος (787) αποκατέστησε τις εικόνες, διευκρινίζοντας ότι απονέμεται μόνο τιμητική προσκύνηση.

Δεύτερη Φάση (815-843):
Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας ξεκίνησε από τον Λέοντα Ε' τον Αρμένιο και τερματίστηκε από την αυγούστα Θεοδώρα με την οριστική και πανηγυρική αναστήλωση των εικόνων το 843.

γ. Σημασία της Ήττας των Εικονοκλαστών 🎨

Η αποκατάσταση των εικόνων θεωρείται ως νίκη της ελληνικής πνευματικής παράδοσης και τερμάτισε τις θρησκευτικές διαμάχες, εγκαινιάζοντας περίοδο γόνιμης συνεργασίας κράτους και εκκλησίας. Τα μοναστήρια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να πλουτίζουν, ενώ περιορίστηκαν οι υπερβολές στη λατρεία των εικόνων και των λειψάνων.

Εικονομάχοι Καλύπτουν την Εικόνα του Χριστού:

δ. Συνέπειες της Εικονομαχίας ⚔️

Η Εικονομαχία δίχασε τον βυζαντινό λαό και είχε ολέθριες συνέπειες στην εξωτερική πολιτική και τον πολιτισμό. Η Εκκλησία της Ρώμης απομακρύνθηκε από το Βυζάντιο και αναζήτησε στήριξη στους Φράγκους. Κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας, απαγορεύτηκε η παράσταση θείων προσώπων στους τοίχους των εκκλησιών, και καταστράφηκαν πολλά έργα τέχνης και σημαντικά κείμενα των εικονομάχων.

Απόψεις Λέοντος Ε' για την Εικονολατρία:
"Οι Χριστιανοί παθαίνουν ήττες από τους εθνικούς επειδή λατρεύονται οι εικόνες. Σκοπεύω να τις καταστρέψω για να μακροημερεύσω εγώ και η δυναστεία μας."
Scriptor incertus de Leone Bardae filio