Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας 🌍

Ο κυρίαρχος ρόλος των εθνικών ιδεών στην Ευρώπη του 19ου αιώνα εκφράστηκε με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο στις διαδικασίες ενοποίησης της Ιταλίας και της Γερμανίας, καθώς και στην ίδρυση νέων εθνικών κρατών στα Βαλκάνια.

Η ενοποίηση της Ιταλίας (1861-1870) 🍕🏰

Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα, στην ιταλική χερσόνησο υπήρχαν πολλά διαφορετικά κράτη. Το μοναδικό στο οποίο βασίλευε Ιταλός μονάρχης ήταν το βασίλειο του Πεδεμοντίου (σημερινή ΒΔ Ιταλία) και της Σαρδηνίας. Σε αυτό βασίστηκε η προσπάθεια ενοποίησης.

• Ρεύματα του ιταλικού εθνικού κινήματος:
  • Ομοσπονδία υπό την προεδρία του Πάπα: Οπαδοί του αβά Τζιομπέρτι.
  • Φιλελεύθερο ρεύμα: Μάσιμο ντ’ Ατζέλιο και Καμίλο Καβούρ.
  • Δημοκρατικό ρεύμα: Ιδεολογικό σχέδιο του Ματσίνι και του κινήματος «Νέα Ιταλία».

Οι πρωτεργάτες της ενοποίησης ήταν ο βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄ και ο φιλελεύθερος πρωθυπουργός Καμίλο Καβούρ. Ο Τζουζέπε Ματσίνι ίδρυσε το κίνημα «Νέα Ιταλία» με στόχο τη δημιουργία ενιαίου και δημοκρατικού κράτους. Το Πεδεμόντιο απέσπασε από την Αυστρία περιοχές της βόρειας Ιταλίας και ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι κήρυξε την επανάσταση στη νότια Ιταλία, οδηγώντας στη δημιουργία του ενιαίου βασιλείου της Ιταλίας το 1861, που ολοκληρώθηκε εδαφικά το 1870.

Η ενοποίηση της Γερμανίας (1871) 🏰⚒️

Η πολιτική ενοποίηση του γερμανικού χώρου, στον οποίο συνυπήρχαν δύο ισχυρά κράτη, η Αυστρία και η Πρωσία, καθώς και πολλά μικρά κρατίδια, άρχισε να συζητείται στα χρόνια της ναπολεόντειας κατοχής.

Το 1815 ιδρύθηκε, με τη μορφή χαλαρής ένωσης, η Γερμανική Συνομοσπονδία. Ακολούθησε, το 1834, με πρωτοβουλία της Πρωσίας, η γερμανική τελωνειακή ένωση, που ενοποίησε οικονομικά ένα μεγάλο τμήμα του γερμανικού χώρου, αποκλείοντας, ωστόσο, την Αυστρία, τον μεγάλο ανταγωνιστή της Πρωσίας. Δημιουργήθηκε, έτσι, μια ισχυρή οικονομική βάση στην οποία θα μπορούσε να θεμελιωθεί η ενοποίηση.

• Ρεύματα του γερμανικού εθνικού κινήματος:
  • Ενοποίηση μέσω δύναμης: Υπό την ηγεσία του Όττο φον Μπίσμαρκ και του πρωσικού στρατού.

Η ανάδειξη του Όττο φον Μπίσμαρκ ως καγκελάριου (πρωθυπουργού) της Πρωσίας επιτάχυνε τις εξελίξεις. Θέτοντας ως ζήτημα άμεσης προτεραιότητας τη γερμανική ενοποίηση υπό πρωσική ηγεμονία, ο Μπίσμαρκ επιδίωξε τη σύγκρουση με την Αυστρία. Πράγματι, το 1866 τα πρωσικά στρατεύματα συνέτριψαν τους Αυστριακούς. Τότε ιδρύθηκε η Βόρεια Γερμανική Συνομοσπονδία, στην οποία δέσποζε η Πρωσία. Τα ανεξάρτητα γερμανικά κρατίδια συμφώνησαν ότι, σε περίπτωση πολέμου, οι στρατοί τους θα διοικούνταν από τον βασιλιά της Πρωσίας. Εκτιμώντας ότι ένας πόλεμος στον οποίο θα συμμετείχαν όλοι οι Γερμανοί θα σφυρηλατούσε την εθνική τους ενότητα, ο Μπίσμαρκ προκάλεσε σύγκρουση με τη Γαλλία (1870). Στις αρχές του 1871 και ενώ οι γερμανικές δυνάμεις πολιορκούσαν το Παρίσι, οι Γερμανοί ηγεμόνες ανακήρυξαν αυτοκράτορα της Γερμανίας τον βασιλιά της Πρωσίας, γεγονός που σήμανε τη δημιουργία ενός ενιαίου γερμανικού κράτους και επισφραγίστηκε με την επικράτηση επί της Γαλλίας.

Νέα έθνη-κράτη στα Βαλκάνια 🌍

Το πρώτο, χρονικά, εθνικό κράτος που δημιουργήθηκε στα Βαλκάνια του 19ου αιώνα ήταν η Ελλάδα. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, ιδίως μετά τα μέσα του, διατυπώθηκαν εθνικές διεκδικήσεις και από άλλους βαλκανικούς λαούς. Κύριο ρόλο σε αυτό έπαιξε η όλο και μεγαλύτερη οικονομική και πολιτισμική σύνδεση των Βαλκανίων με τη δυτική Ευρώπη, που είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση νέων αστικών στρωμάτων, τη διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού και τη διαμόρφωση των εθνικών συνειδήσεων. Συνέβαλαν, επίσης, τα εσωτερικά προβλήματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι ανταγωνισμοί των ευρωπαϊκών Δυνάμεων στην περιοχή και η γενικότερη ανάδυση των εθνικών ιδεών στον ευρωπαϊκό χώρο.

• Σέρβοι: Εξασφάλισαν περιορισμένη αυτονομία (1812-1815) και αργότερα αναγνωρίστηκαν ως ανεξάρτητο κράτος από το συνέδριο του Βερολίνου (1878).
• Βούλγαροι: Αναγνώριση της αυτόνομης βουλγαρικής εκκλησίας (1870) και ανεξαρτησία το 1908.
• Ρουμάνοι: Απέκτησαν κοινό ηγεμόνα (1858-1859) και κήρυξαν την ανεξαρτησία τους το 1878.
• Μαυροβούνιοι: Ίδρυσαν ανεξάρτητο κράτος το 1878, με βάση τις αποφάσεις του συνεδρίου του Βερολίνου.

Οι διαδικασίες ενοποίησης της Ιταλίας και της Γερμανίας και η ίδρυση νέων εθνικών κρατών στα Βαλκάνια αποτέλεσαν χαρακτηριστικές εκφράσεις των εθνικών ιδεών που κυριάρχησαν στην Ευρώπη του 19ου αιώνα.